‘अरुण कोलटकर’ या प्रफुल्ल शिलेदार यांनी संपादित केलेल्या आणि विकास गायतोंडे यांनी ग्रंथरूप दिलेल्या या पुस्तकाच्या दृष्ट लागेल इतक्या देखण्या प्रती काल हाती आल्या आणि गेली काही वर्षे चाललेला एक दीर्घ प्रकल्प पार पडला. प्रतींची परिचित पाने परत-परत चाळताना किती आठवणी जाग्या झाल्या!

’६४-’६५ साली अरुणची ओळख झाली ती कवी म्हणून आणि जाहिरात क्षेत्रातल्या ख्यातीमुळे. तेव्हा अरुणच्या कविता या काही नियतकालिकांतून तर काही अनियतकालिकांतून विखुरलेल्या होत्या. त्याचे एकही पुस्तक तेव्हा प्रसिद्ध नव्हते. अरुण एकेका कवितेवर वर्षानुवर्षे काम करीत असे हे आजही त्याच्या कवितांचे खर्डे पाहून जाणवते.

जाहिरातीतल्या अरुणकल्पित प्रतिमांच्या अनपेक्षित टकरींतून जे स्फुल्लिंग उडायचे त्यातून खाली अरुणची सही नसली तरी त्याची हजेरी जाणवत असे. यावरून मला एक कथा आठवली. न्यूटनच्या शेवटच्या दिवसात त्याचा प्रतिस्पर्धी असलेल्या लाईबनिट्झ या जर्मन गणितीने युरोपातल्या गणिततज्ञांना एका कठीण प्रश्नाने आव्हान दिले होते. न्यूटनने त्या प्रश्नाचे उत्तर प्रसिद्ध केले, पण स्वत:चे नाव दिले नव्हते. पण न्यूटनची गणिती चाल लाईबनिट्झने ओळखली आणि तो म्हणाला, ‘पंजाच्या ठशावरूनही सिंह ओळखू येतो.’
अरूणच्या प्रतिभेचे हे वैशिष्ट्य आहे. मग ती मराठीत किंवा इंग्रजीत लिहीलेली कविता असो, किंवा या दोन्ही भाषांतील (आत्तापर्यंत अप्रकाशित) गद्य असो. केवळ पंजाच्या ठशातून तेव्हाही सिंह दिसायचा आणि आजही दिसतो. ‘झाले बहु, होतील बहु, परि यासम हाच’ ही ओळ अरुणच्या निर्मितीत खरी ठरते.

अरुणच्या प्रतिभेविषयी अनेक भाषांतून जे विपुल लेखन झाले आहे त्यात, त्याच्या दृक्-प्रतिभेची क्वचितच दखल घेतली आहे. प्रस्तुत पुस्तक हे चार रंगांच्या छपाईत आहे आणि त्यामुळे अरूणच्या कवितांइतकेच त्याच्या दृक्-प्रतिमांची दखल घेणारे हे जगातले पहिलेच पुस्तक आहे असे म्हटल्यास ती अतिशयोक्ती ठरू नये.

ह्या पुस्तकामागे अशोक शहाणे, वृंदावन दंडवते, चंद्रकांत पाटील, दिलीप भेंडे, संदेश भंडारे असे अरुणचे असंख्य मित्र आहेत. त्यांच्या अरुणवरच्या प्रेमातून आणि त्यांनी वर्षानुवर्षे जपलेल्या दस्तावेजामुळेच ह्या पुस्तकाची निर्मिती शक्य झाली आहे. त्यांच्याबरोबरच अरुणच्या हयातीत व पश्चात त्याच्या प्रतिभेच्या प्रेमात पडून त्याच्या कवितांची आणि त्याच्यावरील लेखनाची भाषांतरे करणारे अनेक सुहृद आहेत. विकास गायतोंडे यांच्यासारखा अरुणला गुरूस्थानी मानणारा जाहिरातक्षेत्रातला अग्रणी आहे. अविनाश वाघांसारखा मुद्रितशोधक आहे. चित्रांना व छायाचित्रांना न्याय देणारे दांडेकर दांपत्य आहे. चंद्रशेखर जोशींसारखा मुद्रक आहे. प्रफुल्ल शिलेदारांसारखा या पसाऱ्यात न हरवणारा संपादक आहे आणि या सर्वांना एकत्र जोडणारा व निर्मितीच्या दर्जाबद्दल कोणतीही तडजोड न करणारा अशोक कोठावळ्यांसारखा प्रकाशक आहे. या असंख्य हातांची मदत असलेल्या प्रत्येक हाताचा पुस्तकाचा वाचक कायमचा आभारी राहील.

• अरुण खोपकर, जेष्ठ लेखक, आस्वादक, समीक्षक आणि दिग्दर्शक